İnsanlar için koku almak, yaşamın ve romantizmin bir parçası. Örneğin hep söylenir; yeni pişmiş ekmeğin kokusu, yağmurun ıslattığı toprak kokusu ve canlandırdığı anılar... Bizler bu şekilde elli bin kokuyu öğrenmiş ve ayırt etmişiz. Teknolojide kokuyu ele almak istersek peki, şu soru kesinlikle sorulmalıydı: “Yapay zekaya koku alma öğretilebilir mi?”
Burnumuz; bir mühendislik harikası burnumuz, basit kıkırdak yapısından çok daha öte vücudumuzun olmazsa olmaz bir organıdır. Özellikle garip hastalıklarla savaştığımız şu dönemde öncelikle her bir kişiye özel karakteristik yansımamız burnumuzun bize ne gibi faydaları olduğu ve neden taklit edilmek istendiği ile başlayacağım.
İlk görevi solunumdur. Burundan alınan hava içerde ısıtılır, mukoza (sümük) ile nemlendirilir ve filtrelenir. Hatta filtreleme işlemine burun kıllarımız yardımcı olur. Hepimiz bunları okurken gözümüzde canlandırdığımız için bir “ıyy” diyoruz kesin :)
Diğer bir görevi ki asıl konumuz bu; koku almasıdır. Aslında koku alırken tat almaya da yardımcı olur ki bu sayede yemeklerin tadı daha lezzetli gelir. Grip olduğumuzda söylediğimiz “yediğimden de bir şey anlamadım” ın sebebi budur.
Aslında burnumuzun üç ayrı görevi daha var ki merak edenler için daha sonra konu hakkında bilgi paylaşabilirim. Gelelim asıl konumuz olan “koklayabilmeye” …
Burnumuzun nasıl koku alabildiğine dair eğlenceli bir videoyu şuraya bırakıyorum. İzledikten sonra makalemi okumaya devam etmenizi öneriyorum.
İnsanlar için koku almak, yaşamın ve romantizmin bir parçası. Örneğin hep söylenir; yeni pişmiş ekmeğin kokusu, yağmurun ıslattığı toprak kokusu ve canlandırdığı anılar... Bizler bu şekilde elli bin kokuyu öğrenmiş ve ayırt etmişiz. Teknolojide kokuyu ele almak istersek peki, şu soru kesinlikle sorulmalıydı: “Yapay zekaya koku alma öğretilebilir mi?” Google Beyin Takımı bu işe kafayı takıyor ve Ekim 2019 da bir makale yayınlıyor. “Moleküllerin Koku Özelliklerini Tahmin Etmek İçin Derin Öğrenmeyi Kullanma”. Bu akademik makaleye göre Google makinelere, kimyasal yapılarını baz alarak moleküllerin nasıl koktuklarını yapay zekâ ile öğretebiliyor.
Peki bunu nasıl yapıyorlar? Grafik Sinir Ağlarından yararlanarak (kısaca GNN). GNN, bugün sosyal medyada gezinirken size arkadaş önerisi yapmayı sağlayan algoritmalara benzetilebilir. Burada, bir koku molekülünün yapısı grafiklere çevriliyor ve derin öğrenme ile bu grafikler GNN kullanılarak yorumlanıyor.
Koku ve parfüm uzmanları tarafından yaklaşık beş bin koku molekülü isimlendirilerek ayırt edilmiş ve makinelere öğretilmiş, isimlendirilmeyen moleküller için de yapay zekanın tahmin etmesi beklenmiş ve bu testler başarıyla sonuçlanmış. Fakat bazı can sıkıcı ayrıntılar var örneğin bana göre bir koku “meyvemsi” ise bir başkasına göre “çiçeksi” olarak tanımlanabilir. Aynı atoma ve bağlara sahipken dizilim şekli birbirinin zıttı moleküller vardır. Örneğin vanilya ve izvanilya, kimyon ve nane gibi kokular birbirinden farklıdır ve bunlara kiral çiftler denir. Vanilya kokusu vanilya çiçeği gibi kokarken izvanilya acı bir ilaç kokusu gibi hissedilir. Yapay zekâ bu durumda nasıl davranıyor hala muamma.
Yapay zekaya koku öğretilmesi hangi alanlarda işimize yarayacak? Örneğin, gıda ürünlerinin bozulmuş olup olmaması gibi tazelik tespiti, otellerde otomobillerde ya da birçok mekânda alan kalitesinin tespiti, endüstride tehlikeli madde tespiti gibi. Alanlardaki kokular tespit edilip, tehlikeye karşı bir çözüm üretilmesi için, Dai-ichi Seiko ve Toppan Printing firmaları birlikte çalışmak için el sıkışmışlar. Dai-ichi Seiko firması elektronik ekipman üretirken Toppan Printing firması işin yapay zekâ tarafında çalışıyor.
Yapay zekaya koku öğretilmesi ayrıca yeni kokular üretmek için bir fırsat olarak görülüyor. Bu bağlamda IBM ve Symirse, endüstride top trendler, geçmişte elde edilmiş başarılı veriler ve hammaddeler hakkında bilgi edinilebilen bir yapay zekâ geliştirdi. Symrise ile üç iş kolu için çalışan IBM’in başarıyı yakalamayı hedeflediği; güzellik, bakım ve parfüm kültürü. Amaç, koku alanında yenilikler keşfetmek. Bunun için dünyaca ünlü güzellik şirketlerinden biri olan O Boticário için IBM, yapay zekâ Philyra ile iki farklı parfüm tasarladı.
Ayrıca yemek tarifi oluşturmak, lezzetleri eşleştirmek gibi yiyecek sektöründe de ses getirmesi beklenen yapay zekâ Philyra makine öğrenimiyle, tamamen farklı kokular üretmek için geliştirildi.
Tüm bu gelişmeler yaşanırken Mart 2020’ye gelindiğinde şöyle bir haber okuduk: “koklamayı öğrenen çip geliştirildi!”. Bu gelişme Intel firmasından duyuruluyor. Beynin koku alma tarafını taklit edecek matematiksel bir algoritma ile memeliler üzerindeki gözlemlerden yararlanarak, kokuların tanımlanması ve ayırt edilmesi için norömorfik Loihi çiplerini geliştirildi. Bu çiplere, beyin hücre bileşenlerini taklit ederek, birbirinden farklı kokular ve hatta tehlikeli kimyasalları koklamak öğretildi. Çip; metan, aseton, amonyak gibi yaklaşık on tehlikeli kimyasalın kokusunu algılayabiliyor.
Yine bu konuda yazılan bazı makalelere göre yapay zekanın koku tespiti, yapay zekaya ses ve görüntü öğretme çabası kadar ilgi çekmemiştir ancak “elektronik burun sistemi” ya da “taklit burun” ilerleyen zamanlarda birçok endüstride işlerin yürümesinde kolaylık sağlayacak ve insan yaşamına katkıda bulunacağa benziyor.
Kim bilir belki bir gün koku alma duyusu olmayan, taze çimenin, yeni demlenmiş çayın kokusunu alamayanlara da yardım eder…
Comments